Hainbat herritar bertaratu ziren astelehen arratsaldean Iratxe Retolazak eta Uxue Alberdik eskainitako solasaldia entzutera, Saregile Emakumeen Etxean. Emagin elkarteak, Orioko Udalarekin elkarlanean, Zaintzaren iruditeriak euskal literaturan mahai ingurua antolatu zuen, literaturak errealitatearekin izan duen harremana aztertzeko eta literaturak zaintzaren eztabaida feministari zer ekarpen egin diezaiokeen mahaigaineratzeko.
Solasaldiari ekin baino lehen, ordea, mahai ingururako prestatutako kartelari errepatzareko eskatu zien Retolazak bertaratutako entzuleei. "Zaintzaren iruditeriak euskal literaturan du izena gaurko hitzaldiak, eta kartelean bertan baserri bat irudikatzen da. Baserria ikusi nuenean, ez nekien euskal literaturaren imaginarioari edo zaintzari erantzuten al zion. Ala biak gurutzatzen diren espazio horri. Baserria kartelean jarrita, zaintza nolabait isolatuta erakusten den eremu bat eraikitzen saiatu gara, baserrien antzera".
Alberdiri, kartela ikusi zuenean, orain dela pare bat aste Errezilen bizitako pasarte bat etorri zitzaion burura, bertan, hamar emakume heldu elkarrizketatu ostean. "Lehenengo, 81 eta 92 urte bitarteko bost emakumerekin hitz egin nuen, eta ondoren, 65 eta 75 urte bitarteko beste lauzpabostekin. Elkarrizketa horien ostean konturatu nintzen zer gutxi nekien baserriaz. Batzuk besteak baino gehiago agian, baina konturatu nintzen guztiok bertatik gatozela, eta horrek nola eragin dezakeen gure egungo bizitza ez baserritarretan".
Kontua da Alberdik elkarrizketatutako hamar emakume horietatik bederatzi zirela Errezilera ezkonduak, hau da, beren senarren baserrietara. "Sekula ez nintzen jarri pentsatzen horrek zer esan nahi zuen. Eta zer inplikazio zituen pertsona horien bizitzetan. Horietako mordo batek kontatzen zuten oso bizitza menpekoa eta biolentoa bizi izan zuela, etxetik ateratzeko aukera gutxirekin eta askotan amaginarrebaren zaintzapean. Senarrak aukera zuen baserritik kanpo lan egiteko, baina ez emazteak". Ondorioz, emazteak eguna senarraren zain igarotzen zuen, senarraren guraso zaharrekin batera, hain zuzen. Baserria "enpresa familiar bat" bezala ere deskribatu zuen Alberdik, eta bere liburuetan baserria badela "nolabaiteko mehatxua" protagonistentzat, izan ere, "ihes egin nahi dute handik".
Jarraian, Errezilen elkarrizketatutako emakume baten pasarte bat partekatu zuen Alberdik entzuleekin. Istorioak Errezilgo baserritar batekin ezkondutako emakume bat jarraitzen zuen. "Lehenengo semea jaio zitzaionean, umea tente jarri bezain laster hasi zen lanean. 'Umeari ez eman biberoirik', esaten zion amaginarrebari basora irten baino lehen. Baina hark umea biberoiarekin betetzen zuen, eta umeak gero Juanari titirik hartzen ez. Hark bere tranpa zebilkien: umeari amaren bularra kenduarazi, eta lotarako berarekin hartu zuen amonak. Juana, negarrez. 'Hori bai, lanerako beti ni aurretik'". Pasartea amaitu ostean, Alberdik azaldu zuen elkarrizketatutako bederatzitik zazpik antzeko bizimodua izan omen dutela.
Zaintza eta feminismoa
Testuinguru horretatik abiatuta, euskal literaturaren ibilbideari errepaso azkar bat eman zioten, betiere zaintzaren ikuspuntutik. Retolazak bereziki azpimarratu nahi izan zuen emakume abertzaleek bigarren mende hasieran zaintzaren eta literaturaren inguruan sortutako "imajinarioa". "Emakume abertzaleen mugimendua oso lotuta egon zen maistra ikasketei. Izan ere, garai hartan haur hezkuntza orokortzea lortu zen, eta ondorioz, maisu ikasketak sortu zituzten". Gizonek, ordea, ez zuten maisu ikasketarik egin nahi, eta lanpostu horiek bete gabe geratu ziren. Horren ondorioz sortu ziren, hain zuzen ere, maistra ikasketak. "Zergatik ez zituzten gizonek, ordea, ikasketa horiek egin nahi? Zaintzaren eremuan ikusten zituztelako, eta ez jakintzari lotutako formakuntza bezala".
Maistra ikasketek emakume askoren formakuntza ahalbidetu zutela azaldu zuen Retolazak, eta abertzale mugimenduko emakume askoren heziketa ere ildo horretatik joan zela. Mugimendu katoliko horretan, ordea, amatasun eredua garatu zen. "Emakumea umeen zaintzan edo heziketan aritzez gain, ama kulturala ere izan daiteke. Ni ez naiz ama izan haurren hazkuntzan, baina ama kulturalaren irudia haustea izugarri kosta zait. Gauza bat da zaintzea, eta bestea zure komunitatearen eta kulturaren zaintzaren ardura duzula pentsatzea, ama kulturalaren zaintza amak garenon eta ez garenon artean zabaldutako kultura baita".
Denborak aurrera egin ahala, 1960. eta 1970. hamarkadetan, amatasun hori auzitan jartzeko "imajinario oso bat" martxan jarri zela azaldu zuen Retolazak, eta adibide bezala Amaia Lasaren poesiak errezitatu zituen: "Jainkoak ukatu nahi ditut / Doktrinak ukatu nahi ditut / Hutsunean igeri dabilen emakume bat naiz. Askatze ariketa bat dago aurreko imajinarioetatik eta tradizioetatik".
Amatasunaz haratago, azken urteetan neskametzaren gaia ere asko landu dela gehitu zuen Retolazak, eta horren adibide jarri zuen Alaitz Melgar Agirreren Josefa, neskame. "Euskal literaturan berriki agertu den gai bat da neskame arrazializatuena. Eta esango nuke neskametzak sortzen dituen biolentziak literaturak ekarri dituela lehenago, mugimendu feministak baino. Aldiz, zaintzaile migratzaileen kasuan, lehenik mugimendu feministak hitz egin du horretaz, eta ondoren, literaturak".
Arrazaren eta neskametzaren inguruan ez ezik, zahartzaroaren inguruan ere berriro elkarrizketa bat sortu dela gaineratu zuen Retolazak. "Zaintza komunitateen inguruko interesa dago, eta hori ikus daiteke Mari Luz Estebanen Andra zaharren manifestua lanean. Literaturan agertzen ez dena da, oraingoz, beste eremuetako zaintza, hau da, familia egituraz besteko zaintzak".
Zaintzaren iruditegia literaturan
Alberdik zaintzari "beste ikuspegi bat" eman dien eta zaintza mota ezberdinak jasotzen dituzten zenbait liburu aipatu zituen. "Aurreko astean landu nuen Getarian Antoine de Saint-Exupéryren Printze txikia liburua. Azeria da pertsonaietako bat, eta printzeari eskatzen dio "hezi" dezala. Hezi, kasu honetan, zaindu da azeriarentzat".
Literaturan, politikatik edo feminismotik egitean, estrukturak eta botere egiturak beti azaleratu behar direla aipatu zuen Alberdik. "Literaturaren kasuan, lehenago dator estruktura, ondoren estruktura horren barruko posizio indibiduala, eta azkenik, posizioen barruko ñabardurak. Niri gustatzen zaidan literatura ñabarduretatik egiten da".
Amaitzeko, zaintzaren ikuspegi ezberdinak eta zaintza bizitzeko modu anitzak erakusten dituzten literatura lanak zerrendatu zituen Alberdik. Antxiñe Mendizabalen Odolekoak liburuarekin hasi zen; "amek desiratuak ez diren haurrak nola zaintzen dituzten" erakusten baitu lanak. Eider Rodrigezen Bihotz handiegia-rekin jarraitu zuen, irakurleari "botere aldaketa zaintzaren gozamenaren parte" dela azaltzen dion liburua. Andu Lertxundiren Zu liburuak pertsona gaixo baten zaintza ulertzeko balio du, eta Lander Garroren Gerra txikiak, aldiz, aitaren militantziaren inguruan, familia nola antolatzen den erakusten du. Azkenik, Alberdiren Alargunak, senar hilen "idealizazioa" eta "komeni zaizkigun fikzioak asmatzea" erakusten du alargunen ikuspuntutik, eta oro har, hildakoen zaintza nolakoa izan daitekeen.